બાળકોને એમની રીતે વિચારવાની આઝાદી આપો

 

છઠ્ઠા ધોરણમાં હિંદી ભણાવતા અમારા ટીચરે અમને 'આળસ' વિશે નિબંધ લખવા માટે કહ્યું. નિબંધ ૩૦૦ શબ્દોમાં જ લખવાનો હતો.મોટા ભાગે દરેક કલાસમાં એક આઇન્સ્ટાઇન હોય છે, જે તેની ઉમર અને સમયથી આગળ ચાલે છે. અમારા કલાસમાં પણ એક હતો. તેણે જે નિબંધ લખ્યો તે ૩૦૦ શબ્દોથી ઓછો હતો છતાં ટીચરને તેનો નિબંધ પસંદ ન આવ્યો. તેને ત્રણ કલાક સુધી કલાસની બહાર ઊભો રાખવામાં આવ્યો. તેણે લખ્યું હતું, 'હું નિબંધ નથી લખી રહ્યો. આ આળસ નથી તો શું છે?' તે નિયમના હિસાબે ચાલ્યો. હવે તમે જ જણાવો કે તેનો નિબંધ કેવી રીતે ખોટો હતો?

ચાલો, એક બીજી તસવીર પર ઘ્યાન આપીએ. વલ્ર્ડ ઇન્ટેલિજન્ટ પ્રોપર્ટી ઓર્ગેનાઇઝેશનના હાલના રિપોટર્ અનુસાર અમેરિકાએ ૪૫,૦૦૦, જાપાને ૩૦,૦૦૦, જર્મનીએ ૧૬,૦૦૦, ચીને અંદાજે ૮૦૦૦ પેટન્ટ્સ ફાઇલ કરી છે. આપણે ત્યાંથી સૌથી વધારે એન્જિનિયર્સ અને સાયન્સ ગ્રેજ્યુએટ નીકળે છે, તેમ છતાં 'ઇનોવેશન' જેવી બાબતોમાં આપણે ખૂબ પાછળ છીએ. આપણે સર્જનાત્મક વિચારોની છૂટ નથી આપતા. ટીચર માટે નિબંધ લાંબો હોવો જોઈએ. જોકે તે લાંબો ન થાય તે માટે મર્યાદા પણ નક્કી કરી. પરંતુ તેમણે એ શકયતાની જગ્યા જ ન રાખી કે લાંબા નિબંધને એક લીટીમાં પણ કહી શકાય છે. આખરે આ જ તો સર્જનાત્મકતા છે.

માત્ર કાર્યાલયોમાં જ નહીં, પરંતુ શૈક્ષણિક વ્યવસ્થામાં પણ આપણે પદાનુક્રમના આધારે કામ કરીએ છીએ. આપણા મહાવિધાલયોનાં નામ જોશો તો જણાશે કે તેનાં નામ-... સાયન્સ, કોમર્સ એન્ડ આટ્ર્સ કોલેજ હોય છે. આખરે સાયન્સને પહેલું શા માટે રાખવામાં આવે છે? આટ્ર્સ પહેલા કે બીજા નંબરે કેમ ન હોઈ શકે? આપણે તર્ક-વિતર્કને વધુ મહત્ત્વ આપીએ છીએ. તર્ક ત્યારે જ આપી શકાય, જ્યારે તમારી પાસે કોઈ વૈજ્ઞાનિક સાબિતી કે આધાર હોય. આ જ કારણે આપણે ઉપરોકત ઉદાહરણના સંદર્ભમાં સજાને એ આધારે યોગ્ય ઠેરવીએ છીએ કે 'નિબંધનો મતલબ છે લાંબી સ્ટોરી. વિધાર્થી કોઈ લાંબી સ્ટોરી લખ્યા વિના પોતાની વાત ન કહી શકે. જો એક લાઇનમાં જ આખી વાત કહી દેવામાં આવે તો પછી તે નિબંધ નથી. બાળકોને તે હિસાબે જ વિચારવા દો, જે રીતે તેઓ વિચારવા માગે છે.

ફંડા એ છે કે બાળકો પર કયારેય વર્ષોથી ચાલી આવતી રૂઢ પરંપરા ઢોકી બેસાડવાની કોશિશ ન કરો. તેમને ઉન્મુક્ત રીતે વિચારવાની આઝાદી આપશો તો આવનારી પેઢી માટે નિબંધની પરિભાષા અલગ પણ હોઈ શકે છે.

 

Posted by

Ravi Parekh,

CRC Gamdi, Dascroi, A'bad

शिक्षा क्या है ?

शिक्षा क्या है ? क्या कोई बड़े पाठशाला मे पढाई करके डॉक्टर या समाहर्ता बन जाना शिक्षा है ? क्या कोई बहु राष्ट्रिय कम्पनी का चीफ ऑफिसर बन जाना शिक्षा का एक भाग है ? मेने बचपन से लेकर आजतक शिक्षा के बारे मे मेने जानने का प्रयास किया मगर जितना जाना उतना ही ये प्रश्न और ज्यादा गहरा बनता गया .आखिर शिक्षा क्या चीज है ?



Dont forget to pass your comments on it ..

Ravi Parekh, CRC Gamdi, Dascroi,A'bad.

Divya Bhaskar First Published: 00:50[IST](01/04/2010)

માત્ર કાયદાથી નહીં ચાલે, ખરેખર ભાર વગરનું ભણતર ઉપલબ્ધ કરવું પડશે

ભારતના બંધારણમાં નાગરિકને અપાયેલા મૂળભૂત અધિકારોમાં શિક્ષણ મેળવવાના અધિકારનો અત્યાર સુધી માત્ર સમાવેશ થતો હતો, તેનો અમલ કદી થયો ન હતો. વર્તમાન સરકારે શિક્ષણને શિક્ષણના મૂળભૂત અધિકારની વિભાવના, ગંભીરતા અને અનિવાર્યતા પારખીને ૬ થી ૧૪ વર્ષનાં તમામ બાળકોને મફત અને ફરજિયાત શિક્ષણ આપવાની જોગવાઈ કરતો બંધારણીય સુધારો કર્યો છે.

પરિણામે દેશનાં લાખો વંચિત-પછાત બાળકોની જિંદગીમાં જ્ઞાનના પરોઢનો નવો ઉજાસ હવે રેલાશે. દેશમાં કુલ ૨૨ કરોડ બાળકો પૈકીના ૯૨ લાખ બાળકો શાળાએ જતાં નથી એવું સરકારી આંકડા કહે છે. એટલે આ ૯૨ લાખને હવે શિક્ષણ ઉપલબ્ધ બનશે એ વાતનો સૈદ્ધાંતિક સ્વીકાર થયો છે. શિક્ષણની ખરી જરૂર સંપન્ન વર્ગનાં નહીં, વંચિતોનાં બાળકોને છે. એટલે સરકારનું આ કદમ નવી પેઢીને ઉગારનારું બનશે. પરંતુ સરકારની ખરી કસોટી હવે થશે. આ કાયદાના અમલની જવાબદારી રાજ્ય સરકારોને માથે નાખી દેવાથી કે ૨૫ હજાર કરોડની ફાળવણી કરવાથી કંઈ સાર્થકતા મળવાની નથી. એના માટે આખું તંત્ર તૈયાર કરવું પડશે. ભાર વગરનું ભણતર ઉપલબ્ધ કરવું પડશે.

સુવિધાયુક્ત શાળાઓ, યોગ્ય શિક્ષકો, સક્ષમ અભ્યાસક્રમ ઉપરાંત વાજબી શિક્ષણેત્તર ખર્ચની જોગવાઈ કરવાની જવાબદારીમાંથી કેન્દ્ર કે રાજ્યની સરકારો છટકી શકશે નહીં. ખરી કસોટી તો હવે શરૂ થશે. દરેક બાળક શાળાએ જાય એટલું પૂરતું નથી. એને જરૂરી શિક્ષણ આપવું જોઈશે એ માટે હાલનો અભ્યાસક્રમ પણ સુધારવો પડશે. પરીક્ષા-મૂલ્યાંકન પદ્ધતિ સુધારી તેને વધુ અધતન બનાવવી પડશે.વળી શિક્ષણ ટયુશનકેન્દ્રી ન બની જાય એ પણ જોવું પડશે.

ઉપરાંત ભણતરની પળોજણમાં બાળકો બાળપણ ન ખોઈ બેસે એનો વિવેક પણ જાળવવો જોઈશે. જે વર્ગને માટે આ કાયદો ઉપયોગી બનવાનો છે તે વર્ગનાં બાળકો નાની વયે મજૂરી કરતાં અટકે એ માટે સરકારે પણ પ્રર્વૃત્ત થવું પડશે. સરકારી તંત્રનું ગજું ફરજિયાત શિક્ષણનો અમલ કરવાનું નથી. ખાનગી શિક્ષણ સંસ્થાઓએ પણ તેમાં સહભાગી બનવું પડશે.

ફરજિયાત શિક્ષણની અનિવાર્યતા સરકારને ભલે મોડે-મોડે સમજાઈ પરંતુ હવે આ જોગવાઈની ખરી સાર્થકતા જો હાંસલ નહીં થાય તો એ માત્ર પોથીમાંના રીંગણાં જેવી બની રહેશે.